Ανοίγει τα φτερά του με «Ορέστη» το Κρατικό!

Κριτική της Βικτωρίας Ιωσηφίδου

Πρεμιέρα πριν από λίγες ημέρες για τον «Ορέστη» του Ευριπίδη, την καλοκαιρινή παραγωγή του Κ.Θ.Β.Ε. Ένα έργο που δεν ανεβαίνει συχνά, μάλλον γιατί οι «ήρωές» του είναι επί της ουσίας αντιήρωες, ένα έργο πρόκληση! O καλλιτεχνικός διευθυντής του Κ.Θ.Β.Ε. Γιάννης Αναστασάκης σκηνοθετεί το έργο σε μια εμπνευσμένη παράσταση με στοιχεία παρωδίας, με βασικό σύμμαχο και αρωγό του, την ολοκαίνουρια, σύγχρονη,   απόδοση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα.

Η υπόθεση του έργου

Μετά τη δολοφονία της Κλυταιμνήστρας οι Αργείοι καταδικάζουν τον Ορέστη και την  Ηλέκτρα σε θάνατο. Με την άφιξη του Μενέλαου τα δυο αδέρφια ζητούν από αυτόν προστασία και όταν τους την αρνείται αποφασίζουν με τη βοήθεια του φίλου τους Πυλάδη να σκοτώσουν την «υπεύθυνη» για τον Τρωικό πόλεμο Ελένη, για να κερδίσουν έτσι την εύνοια των Αργιτών. Στη συνέχεια απειλούν να θανατώσουν επίσης την κόρη της Ελένης και του Μενέλαου Ερμιόνη και να βάλουν φωτιά στο παλάτι, εκβιάζοντας έτσι τον Μενέλαο να τους βοηθήσει να γλιτώσουν. Στο τέλος και ενώ η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη εμφανίζεται ο «από μηχανής θεός» Απόλλων, ο οποίος  δίνει  την λύση. Ο Ορέστης θα παντρευτεί την Ερμιόνη, ο Πυλάδης την Ηλέκτρα. Ο Μενέλαος θα κυβερνήσει στη Σπάρτη, ο Ορέστης στο Άργος ….και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!

Ορέστης στον Αισχύλο και Ορέστης στον Ευριπίδη

Σε αντίθεση με τον Αισχύλο που έπλαθε τους ήρωες του υπερφυσικούς και μεγαλοπρεπείς και τον Σοφοκλή που τους ήθελε ιδανικούς χαρακτήρες, ο Ευριπίδης τους κατεβάζει από τα βάθρα τους, και αναδεικνύει την ανθρώπινη φύση, τα ένστικτα και τα πάθη τους. Ο  ανώτερος Ορέστης από τις «Ευμενίδες» του Αισχύλου, που ανέμενε  άπραγος και με σεβασμό την κρίση των θεών για την αποτρόπαιη πράξη του, δεν υπάρχει πια. Ο  παραδοσιακός μύθος που ακολουθεί ο Αισχύλος φαίνεται να διατηρείται μόνο σε ελάχιστα σημεία στον Ευριπίδη ˙ στον πρόλογο, όπου ο Ορέστης μετά τη δολοφονία της μητέρας του  καταδιώκεται από τύψεις, στον επίλογο, όπου την λύση δίνει ένας «από μηχανής Θεός» και στα χορικά μέρη.

Ο Ευριπίδης μάλιστα, γράφει   τον «Ορέστη» στα τέλη του Πελοποννησιακού πολέμου, μια περίοδο που η Αθήνα έχει υποπέσει σε απόλυτη παρακμή και το αξιακό σύστημα των πολιτών έχει κλονιστεί εντελώς, γεγονός που πιθανότατα τον επηρεάζει περεταίρω στη σύλληψη των χαρακτήρων των ηρώων του. Όπως δε αναφέρει και η Edith Hall,  την εποχή εκείνη ανθούσαν στην Αθήνα όμιλοι νέων από ανώτερες τάξεις, που ασχολούνταν με παράνομες και βίαιες επαναστατικές πράξεις. Ο Ορέστης, η Ηλέκτρα, ο Πυλάδης  στον «Ορέστη» του Ευριπίδη είναι  τουλάχιστον κοινοί θνητοί  με τις αδυναμίες και τα πάθη τους, πιο  αντικειμενικά  επικίνδυνοι θνητοί,  που δε διστάζουν να εκβιάσουν, να απειλήσουν ακόμη και  να σκοτώσουν  για να σώσουν το τομάρι τους. Ο χορός είναι κι αυτός συνένοχος. Μοναδική μορφή που διαφέρει από τους υπόλοιπους και ξεχωρίζει ως ένα αισιόδοξο μήνυμα για την πορεία της κοινωνίας είναι η άδολη Ερμιόνη. 

Και γι’ αυτούς που άκουσα να σχολιάζουν βγαίνοντας από την παράσταση πως η Ελένη στην πραγματικότητα δεν ήταν έτσι ή ο Ορέστης δεν  παρακαλούσε και άλλα παρόμοια, ένα έχω να πω, τίποτα  δεν είναι σταθερό! Μόνο ένας βασικός μύθος υπάρχει στ’ αλήθεια πίσω από όλα αυτά. Το τι είναι ο κάθε ήρωας  στο κάθε έργο το αποφασίζει ο συγγραφέας, γι' αυτό τον λένε συγγραφέα και σε ένα βαθμό ο σκηνοθέτης αν πρόκειται για παράσταση, γι’ αυτό τους  λένε δημιουργούς.

Παρωδία και αναγωγές στο σήμερα

Η  ιδιαίτερη, εξωφρενική πλοκή του «Ορέστη» του Ευριπίδη είναι εκ των πραγμάτων ένα σημείο που του προσδίδει κωμικά, σαρκαστικά στοιχεία. Ο βασανιζόμενος Ορέστης του προλόγου μεταμορφώνεται στη συνέχεια σε έναν αδίστακτο κακοποιό. Οι τρεις νέοι, των οποίων το δέσιμο είναι έντονο και υποδηλώνεται με εναγκαλισμούς και φιλιά  συνιστούν εν τέλει μια  συμμορία με σκοπό τη διάσωσή τους. Αλλά και το τέλος που επιλέγει ο Ευριπίδης, το happy end με γάμους μετά τις αλλεπάλληλες αποτρόπαιες σκέψεις και πράξεις, μοιάζει εξωπραγματικό και ειρωνικό. Το έργο είναι διάχυτο και με επιπλέον περιπαικτικά  στοιχεία. Η Ελένη παρουσιάζεται αναίσθητη, φαιδρή, να νοιάζεται μόνο για τον εαυτό της, ο Μενέλαος  δειλός, άβουλος και διπρόσωπος, ενώ ο Τρώας, που βγαίνει από το παλάτι για να αφηγηθεί την απόπειρα εναντίων της Ελένης με τα λόγια αλλά και την βαρβαρική του ομιλία δίνει για άλλη μια φορά κωμική χροιά.

Πίσω από όλα  τα σαρκαστικά στοιχεία όμως, είναι προφανές πως ο Ευριπίδης επιθυμεί να στηλιτεύσει τον ξεπεσμό και την κατάντια της πατρίδας του, που του προκαλούν αβάσταχτη πικρία και αυτός είναι ο απόλυτος στόχος του σε όλη την σύλληψη του έργου. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα, που λίγο αμέσως μετά τη διδασκαλία του «Ορέστη» ο Ευριπίδης, μην αντέχοντας πια  το δυσάρεστο κλίμα, έφυγε για την Μακεδονία και την αυλή του Βασιλιά Αρχέλαου, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του.

Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, σε ένα περιβάλλον κρίσης όπου κάθε ηθική αξία καταρρέει, που οι νέοι δεν έχουν πια πού να πιστέψουν, μαστίζονται από την ανεργία, κυριεύονται από ανασφάλεια και παλεύουν για  την επιβίωση με κάθε μέσο, το έργο αυτό του Ευριπίδη παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο.

Η παράσταση

Ο Γιάννης Αναστασάκης σε ρόλο σκηνοθέτη λαμβάνει ένα κείμενο του Ευριπίδη με στοιχεία παρωδίας και ψήγματα σαρκασμού  και με οδηγό του μια ανάλογη  απόδοση από τον εμπνευσμένο ποιητή  Γιώργο Μπλάνα το εξελίσσει εστιάζοντας  και μεγεθύνοντας τα στοιχεία αυτά.

Στο χώρο κυριαρχεί το εντυπωσιακό, ευρηματικό, συμβολικό σκηνικό του καταξιωμένου Θεσσαλονικιού Γιάννη Θαβώρη. Ένα κλασσικό ανάκτορο  που δεν είναι τελικά  τόσο κλασσικό, εφόσον περιβάλλεται από σκαλωσιές και προστατευτικό πλέγμα, στοιχεία που υποδηλώνουν προφανώς μια κοινωνία, μια εποχή, ένα πλαίσιο, που χρειάζεται ανασυγκρότηση. Ο μεγάλος χώρος μπροστά από το ανάκτορο είναι περιορισμένος κυκλικά με πλαστική ταινία δηλωτικό της απομόνωσης των ηρώων, αλλά και του αδιεξόδου στο οποίο έχουν περιέλθει.

Τα κοστούμια του χορού όμορφα,  σύγχρονα, λιτά, καθημερινά  σε γήινα χρώματα. Ορέστης και Ηλέκτρα φορούν μαύρα στο πρώτο μέρος των τύψεων και του θρήνου και αλλάζουν  σε λευκά στο δεύτερο μέρος όπου αναλαμβάνουν δράση. Ο Μενέλαος με στολή Ναυάρχου, ενώ η Ελένη με φαντεζί τουαλέτα και χρυσά σανδάλια.

Κάποια δυνατά σημεία της παράστασης χαράχτηκαν στο μυαλό μας, όπως οι εξαιρετικής πλαστικότητας εναγκαλισμοί της Ηλέκτρας με τον αδερφό της που χαρίζουν υπέροχες στατικές εικόνες, η επαναλαμβανόμενη αναπαράσταση της δολοφονίας της Κλυταιμνήστρας από μέλη του χορού, η σκηνή του τέλους στη στέγη, που οι τρεις νέοι απειλούν την Ερμιόνη ενώ ετοιμάζονται να βάλουν φωτιά με ένα μπιτόνι πετρέλαιο και μολότοφ , σκηνή που παραπέμπει σε ανάλογες σύγχρονες εικόνες. 

Η μουσική του Μπάμπη Παπαδόπουλου, μοντέρνοι ήχοι και θορυβώδεις ροκιές μας ξένισαν στην αρχή, αλλά είδαμε ότι  ταίριαζαν όταν κατανοήσαμε το όλο κόνσεπτ.

Ερμηνείες

Ο δοκιμασμένος Χρίστος Στυλιανού που αποτελεί πλέον τον πιο σταθερό πρωταγωνιστή του Κ.Θ.Β.Ε. αναλαμβάνει  και φέρνει ικανοποιητικά σε πέρας έναν κοπιαστικό και δύσκολο, εναλλακτικό ρόλο αυτόν του Ορέστη, καθώς διαθέτει το παράστημα και την απαραίτητη εμπειρία, ενώ έχει αποδείξει επανειλημμένα την αφοσίωση και την εργατικότητά του.

Η νεαρή Ιωάννα Κολλιοπούλου, ως Ηλέκτρα, έχει τη μαγκιά, το σθένος και το  κατάλληλο πρόσωπο για να ερμηνεύσει αυτόν το ρόλο και το πράττει με απόλυτη πειστικότητα.

Ο Δημήτρης Μορφακίδης,  ως Πυλάδης,  ηθοποιός με προσωπικό στυλ, αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι  τα έχει όλα.

 Ο βετεράνος πρωταγωνιστής Κώστας Σαντάς στολίζει με την παρουσία και την ερμηνεία του άλλο ένα έργο του Κρατικού θεάτρου.

 Η Δάφνη Λαμπρογιάνη εντυπωσιάζει με την ειρωνική, απόλυτα πετυχημένη εμφάνισή της ως Ελένη σε έναν ρόλο που της πηγαίνει γάντι.

Ο Χριστόδουλος Στυλιανού είναι στοχευμένα ένας άχρωμος, κουλ Μενέλαος, κάτι που ταιριάζει  στον δειλό και άβουλο χαρακτήρα που υποδύεται.

Ο έμπειρος Νικόλας Μαραγκόπουλος, σταθερή αξία για το Κρατικό, ερμηνεύει για άλλη μια φορά με άνεση και παραστατικότητα τον Αγγελιοφόρο.

Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος δανείζει τη στομφώδη  φωνή του στον «από μηχανής Θεό».

Η Μαριάννα Πουρέγκα με το αγνό της πρόσωπο γίνεται μια ιδανική Ερμιόνη.

Τέλος, την παράσταση  κλέβει με την ερμηνεία του ο   Χρήστος Στέργιογλου             στον ιδιαίτερο ρόλο του Τρώα.

Οι δοκιμασμένες κοπέλες του χορού διεκπεραιώνουν κι αυτές μια δύσκολη αποστολή, καθώς βρίσκονται συνεχώς πάνω στη σκηνή τραγουδώντας, δρώντας ή έστω παρατηρώντας τους πρωταγωνιστές και συμπάσχοντας ασταμάτητα. Τα σημεία όπου ο χορός τραγουδά είναι πολύ ευχάριστα και θα θέλαμε να είναι περισσότερα.

Συμπέρασμα

Πρόκειται για μια  σύγχρονη, τολμηρή  ανάγνωση του «Ορέστη»,  ευφάνταστη, ενδιαφέρουσα με εστίαση στα σαρκαστικά στοιχεία του έργου και αναφορές στο σήμερα, μια πολύ καλή δουλειά. Κι αν στη συνείδηση μερικών εγείρονται  πιθανόν αντιρρήσεις, ένα είναι σίγουρο ˙ είναι μια δουλειά που μας ιντρίγκαρε, που τη διασκεδάσαμε και την απολαύσαμε από την αρχή μέχρι και το τέλος του έργου! Με την παράσταση αυτή το Κρατικό Θέατρο ανοίγει τα φτερά του και κινά για άλλες πολιτείες, πρώτα Κύπρος, μετά Επίδαυρος και στη συνέχεια σε όλη την Ελλάδα! Καλοτάξιδη λοιπόν!

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας

Σκηνοθεσία: Γιάννης Αναστασάκης

Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Θαβώρης

Μουσική: Μπάμπης Παπαδόπουλος

Κίνηση: Αλέξης Τσιάμογλου

Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Μουσική διδασκαλία: Νίκος Βουδούρης

Boηθός σκηνοθέτη: Σαμψών Φύτρος

Βοηθός Σκηνογράφου: Ελίνα Ευταξία

Φωτογράφιση παράστασης: Τάσος Θώμογλου

Οργάνωση Παραγωγής: Marleen Verschuuren

ΔΙΑΝΟΜΗ (με αλφαβητική σειρά): 

Ιωάννα Κολλιοπούλου: Ηλέκτρα 

Δάφνη Λαμπρόγιαννη: Ελένη

Νικόλας Μαραγκόπουλος: Αγγελιοφόρος 

Δημήτρης Μορφακίδης:  Πυλάδης

Δημοσθένης Παπαδόπουλος:  Απόλλωνας

Μαριάννα Πουρέγκα: Ερμιόνη

Κώστας Σαντάς: Τυνδάρεως 

Χρήστος Στέργιογλου: Τρώας

Χριστόδουλος Στυλιανού: Μενέλαος 

Χρίστος Στυλιανού: Ορέστης

Χορός: Ελευθερία Αγγελίτσα, Μομώ Βλάχου, Στελλίνα Βογιατζή, Αναστασία Εξηνταβελόνη, Παυλίνα Ζάχρα, Μαρία Κωνσταντά, Χριστίνα Παπατριανταφύλλου, Μαρία Πετεβή, Ελίνα Ρίζου, Εύη Σαρμή, Χριστίνα Χριστοδούλου, Στυλιανή Ψαρουδάκη.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ

---

ΙΟΥΛΙΟΣ

• Πέμπτη 12 & Παρασκευή 13 – Θεσσαλονίκη, Θέατρο Δάσους (4ο Φεστιβάλ Δάσους) – ΠΡΕΜΙΕΡΑ (με αγγλικούς υπέρτιτλους)
• Παρασκευή 20 & Σάββατο 21 – Κύπρος, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου (Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος)

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

• Παρασκευή 3 & Σάββατο 4 – Επίδαυρος, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου (Φεστιβάλ Αθηνών  & Επιδαύρου) (με αγγλικούς υπέρτιτλους)
• Τρίτη 7 & Τετάρτη 8 – Πάτρα, Ρωμαϊκό Ωδείο (Φεστιβάλ Πάτρας - Θεσμός Αρχαίου Δράματος)
• Παρασκευή 10 – Ολυμπία, Θέατρο Φλόκα
• Κυριακή 12 – Δελφοί, Θέατρο Φρύνιχος
• Σάββατο 18 – Καβάλα, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων (Διεθνές Φεστιβάλ Φιλίππων & Θάσου)
• Τετάρτη 22 – Δωδώνη, Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης
• Σάββατο 25 – Δίον, Αρχαίο Θέατρο Δίου (47ο Φεστιβάλ Ολύμπου)
• Τετάρτη 29 – Ελευσίνα, Παλαιό Ελαιουργείο (Φεστιβάλ Aισχύλεια 2018)
• Παρασκευή 31 – Παπάγου, Κηποθέατρο Παπάγου (Φεστιβάλ Δήμου Παπάγου-Χολαργού)

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

• Κυριακή 2 – Βύρωνας, Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» (Φεστιβάλ «Στη σκιά των βράχων»)
• Τετάρτη 5 – Ηλιούπολη, Θέατρο Άλσους Ηλιούπολης «Δημήτρης Κιντής» (Φεστιβάλ Ηλιούπολης 2018)
• Παρασκευή 7 – Γαλάτσι, Ανοιχτό Θέατρο Άλσους Βεΐκου
• Πέμπτη 13, Παρασκευή 14, Σάββατο 15 & Κυριακή 16 – Θεσσαλονίκη, Βασιλικό Θέατρο (με αγγλικούς υπέρτιτλους)

---