Επετειακό «ΟΜΜΑΤΙΑ ΔΑΚΡΩΜΕΝΑ, ένα γράμμα για την Τραπεζούντα»

Κριτική της Βικτωρίας Ιωσηφίδου

Ήταν οι τελευταίες μέρες του παππού μου, όταν σκέφτηκα να του ζητήσω για άλλη μια φορά να μου μιλήσει για τα παλιά χρόνια, για τα αδέρφια του και τη ζωή στην πατρίδα. Τα μάτια του παππού πλημμύρισαν δάκρυα και δεν μπόρεσε να αρθρώσει λέξη. Ήταν μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση γι αυτόν και δεν ήταν πια σε θέση να το αντέξει, να αναφερθεί στον πατέρα και τα πέντε του αδέρφια και στους τόσους άλλους γνωστούς του που χάθηκαν για πάντα στα τάγματα εργασίας.  Του έπιασα το χέρι και άλλαξα τη συζήτηση. Όμως, μέσα σε αυτά τα δακρυσμένα μάτια βρισκόταν όλη η πονεμένη και ματωμένη ιστορία του πολύπαθου Πόντου και του ποντιακού ελληνισμού.

Αυτή την τραγική ιστορία του τέλους του 19^ου, των πρώτων δεκαετιών  του 20^ου αιώνα και της γενοκτονίας του Πόντου αναλαμβάνει να μεταφέρει στο θεατρικό σανίδι μόλις μέσα σε δύο ώρες ο εξαίρετος διακεκριμένος σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης μέσα από το μυθιστόρημα της Τάνιας Χαροκόπου «Ομμάτια Δακρωμένα», σε  θεατρική διασκευή του ίδιου. Ένα δύσκολο πραγματικά εγχείρημα.

Ο Κωσταντής Θωμαΐδης, γιος του Χρύσανθου από την Σαμψούντα ερωτεύεται σε νεαρή ηλικία τη Δέσποινα Ακριτίδου από την Τραπεζούντα. Σύντομα και μη αντέχοντας να ζει μακριά από τα μάτια της αγαπημένης του ο Κωνσταντής εγκαταλείπει τη γενέθλια γη και την πατρική εστία και εγκαθίσταται στην Τραπεζούντα. Αρκετά χρόνια μετά, αιχμάλωτος πια από τους Τσέτες του Τοπάλ Οσμάν και λίγες μόνο ημέρες πριν από την εκτέλεσή του στέλνει ένα τελευταίο γράμμα στην οικογένειά του και αφηγείται την ιστορία του.

Μέσα από τα λόγια, τα πάθη και τη ζωή του ήρωα ξετυλίγεται  παράλληλα η  ιστορία ολόκληρου του Πόντου. Τα πρώτα ειρηνικά χρόνια αλλά και τα μετέπειτα, όταν οι Νεότουρκοι παίρνουν την εξουσία και ενώ υπόσχονται καλύτερες μέρες, μεταρρυθμίσεις και σύνταγμα σύντομα αρχίζουν να βιαιοπραγούν χωρίς όριο σφαγιάζοντας, εκτοπίζοντας και αφανίζοντας με κάθε τρόπο τους Έλληνες του Πόντου.  Η  κινηματογραφημένη εικόνα μέσα από την οποία παρακολουθούμε τον Κωσταντή  να αφηγείται είναι  μια δυσδιάκριτη  εικόνα, με παρεμβολές,  που συμβολικά χάνεται και επανέρχεται παραπέμποντας προφανώς στον επικείμενο χαμό του. Η αφήγηση είναι αργή και ασθμαίνουσα, αφήγηση χωρίς συναίσθημα, ενός ανθρώπου που δεν του απομένει πια καμιά ελπίδα. Ο ήρωας αυτός μας αγγίζει με την παρουσία του και την συγκλονισμένη μορφή του.

Παράλληλα με την αφήγησή  αυτή παρακολουθούμε σκηνές από τη ζωή της οικογένειάς του, τη γυναίκα και τα δύο παιδιά του, που έχουν πια μεγαλώσει και ετοιμάζονται να χτίσουν το δικό τους μέλλον, αλλά και των στενών φίλων και γειτόνων. Η κόρη του Κωσταντή Ελένη ερωτεύεται το γειτονόπουλο Τούρκο Εμβέρ και οι δυο τους αποφασίζουν να παντρευτούν. Πώς αλήθεια θα επηρεάσουν τις ζωές τους οι ραγδαίες δραματικές εξελίξεις;

Τα «Ομμάτια δακρωμένα» είναι ένα έργο με όρους σύγχρονης τραγωδίας και στοιχεία από τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα. Τα πιο δραματικά γεγονότα παρουσιάζονται στη σκηνή με μορφή αφήγησης, ενώ επιλογή του σκηνοθέτη είναι   να κρατήσει χαμηλούς ερμηνευτικά τόνους για όλους τους ηθοποιούς, αποφεύγοντας την έντονη συναισθηματική φόρτιση. Όπως μάλιστα αναφέρει ο Δήμος Αβδελιώδης «Με ενδιέφερε να δείξω πως η ιστορία του Πόντου είναι μια τραγική ιστορία. Όμως επειδή είναι μια ιστορία που έχει παρέλθει, πρέπει να κλείσουν οι πληγές. Και για να κλείσουν αυτές οι πληγές δεν πρέπει να τις ξανα-ανοίγουμε δημιουργώντας το αίσθημα του πόνου και της απώλειας. Τα κλάματα δεν είναι απελευθερωτικά, αλλά σε οδηγούν σε μεγαλύτερο πόνο. Σε αυτό το πνεύμα χτίστηκε η παράσταση».

Αυτό ακριβώς το πνεύμα της αποστασιοποίησης και μη φόρτισης προσλαμβάνει και ο θεατής. Ανάλογες με την σκηνοθετική γραμμή και οι ερμηνείες των ηθοποιών, ενώ  ξεχωρίζει και λάμπει με την ιδιαίτερη παρουσία του ο αγαπημένος πρωταγωνιστής Τάκης Βαμβακίδης σε έναν  δεύτερο ρόλο, αυτόν του Αποστολίκα, ο οποίος πραγματικά είναι λες και  ξεπήδησε μέσα από ένα στενάκι της Τραπεζούντας. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε την ξεχωριστή παρουσία της Χριστίνας Σαχινίδου, που ως Αγγελίτσα είναι η μόνη που μιλά την ποντιακή διάλεκτο δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα στο έργο, χωρίς ωστόσο αυτό να στέκεται εμπόδιο στο να γίνει κατανοητή από τους θεατές.

Ευρηματικό, κομψό και προσεγμένο στις λεπτομέρειες το τρίπτυχο σκηνικό της Ανθής Πετρουλάκη, όμορφα και τα κοστούμια.

Φωτεινότατα σημεία της παράστασης, χαραγμένα ανεξίτηλα στη μνήμη μας θα μείνουν ο αντρικός χορός της έναρξης, καθώς και τα υπέροχα τραγούδια, ερμηνευμένα ζωντανά από τις κρυστάλλινες φωνές των Ειρήνης Παπαδοπούλου, Φιντέ Κιοκσάλ και Δέσποινας Φιλίππου, στα ποντιακά, ελληνικά αλλά και τουρκικά. Την πρωτότυπη μουσική έχει συνθέσει και ερμηνεύει ο Θεόφιλος Πουταχίδης.

«Ομμάτια δακρωμένα» με μάτια δακρυσμένα. Εκατό χρόνια μετά τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους χιλιάδες προγόνους μας που ξεκληρίστηκαν, μια μοναδική ευκαιρία για μνήμη αλλά και ευχή να μην ξαναζήσει ποτέ καμιά πατρίδα και κανένας λαός τέτοια καταστροφή.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:

Πρωταγωνιστούν: Βερόνικα Αργέντζη, Τάκης Βαμβακίδης, Λευτέρης Δημηρόπουλος, Γεωργία Ζώη, Φιντέ Κιοκσάλ, Σταύρος Νικολαΐδης, Ορφέας Παπαδόπουλος, Ειρήνη Παπαδοπούλου, Δημήτρης Πετρόπουλος, και σε φιλική συμμετοχή (για τις παραστάσεις της Θεσσαλονίκης) η Χριστίνα Σαχινίδου. Την πρωτότυπη μουσική έχει συνθέσει και ερμηνεύει ο Θεόφιλος Πουταχίδης. Βοηθός σκηνοθέτη: Στεφανία Βλάχου. Καλλιτεχνικός σχεδιαστής - σκηνογράφος - ενδυματολόγος: Ανθή Πετρουλάκη.